ილ­ია ჭავ­ჭა­ვა­ძის მკვლე­ლო­ბა ამ­ერ­იკ­უ­ლი პრე­სის მი­ხედ­ვით

ილ­ია ჭავ­ჭა­ვა­ძის მკვლე­ლო­ბის სა­კით­ხი იყო ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო და აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი ფაქ­ტი XX სა­უკ­უნ­ის და­საწ­ყი­სის ქარ­თუ­ლი რე­ალ­ობ­ის­თვის. ამ თე­მის გარ­შე­მო არც დღეს და არც მა­შინ არ წყდე­ბო­და სა­უბ­ა­რი. კით­ხვის ნიშნებს იწ­ყევ­და და იწ­ვევს ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბის თი­თო­ე­უ­ლი ნი­უ­ან­სი: და­ნა­შა­ულ­ის მო­ტი­ვი, დამ­ნაშ­ვე­თა ვი­ნა­ო­ბა და ა.შ. ბუ­ნებ­რი­ვია, ამ სა­კით­ხით და­ინ­ტე­რეს­და და გა­აშ­უ­ქა კი­დეც მიმ­დინ­ა­რე მოვ­ლე­ნე­ბი იმ პე­რი­ოდ­ის ამ­ერ­იკ­ულ­მა პრე­სამ.

პირ­ველ რიგ­ში, უნ­და აღ­ინ­იშ­ნოს ის, რომ ილ­ია ჭავ­ჭა­ვა­ძის მკვლე­ლო­ბის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­ძი­ე­ბა ამ­ერ­იკ­ულ პრე­სა­ში არ­ის ურ­თუ­ლე­სი სა­კით­ხი, გა­მომ­დი­ნა­რე იქ­ედ­ან, რომ თით­ქმის ყვე­ლა ჟურ­ნა­ლი თუ გა­ზე­თი სხვადასხვა­ნა­ირ­ად მო­იხ­სე­ნი­ებს ილ­ია ჭავ­ჭა­ვა­ძეს. ძი­რი­თა­დად მა­ინც ორი გვა­რი გვხვდე­ბა, რომ­ლის ილ­ი­ასთან იდ­ენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა რთუ­ლი არ უნ­და იყ­ოს. სტატიების ერთ ნა­წილ­ში ის მოხ­სე­ნიე­ბუ­ლია რო­გორც თა­ვა­დი Chavodze და ხან­და­ხან გვხვდე­ბა თა­ვა­დი Chovodze. უნ­და აღ­ინ­იშ­ნოს ერ­თი ფაქ­ტიც: გა­ზე­თებ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ცნო­ბე­ბი წარ­მო­ად­გენს პირ­და­პირ კო­პი­რე­ბას რუ­სუ­ლი ან ევ­რო­პუ­ლი გა­ზე­თე­ბი­დან და სტა­ტი­ებ­ის უმ­რავ­ლე­სო­ბა თით­ქმის იდ­ენ­ტუ­რია. მა­გა­ლი­თად, 1909 წლის იან­ვრის და­საწ­ყის­ში 5 ამ­ერ­იკ­ულ გა­ზეთ­ში ქვეყნ­დე­ბა მსგავ­სი ში­ნა­არ­სის ცნო­ბა: „სრო­ლის შე­დე­გად პო­ლი­ცი­ელ­ებ­სა და ყა­ჩა­ღე­ბის ბან­დას შო­რის თბი­ლი­სის გა­რე­უბ­ან­ში 2 კა­ცი იქ­ნა მოკ­ლუ­ლი. ის­ი­ნი იდ­ენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბულ იქ­ნენ რო­გორც მკვლე­ლე­ბი თა­ვა­დი ჩა­ვო­ძი­სა, რო­მე­ლიც მოკ­ლეს და მი­სი სახ­ლი და­აყ­აჩ­აღ­ეს 1907 წლის 27 ივ­ნისს“. (თა­რი­ღი მი­თი­თე­ბუ­ლია ძვე­ლი სტი­ლით, თუმ­ცა მა­ინც არ ემ­თხვე­ვა ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბის ზუსტ თა­რიღს, რო­გორც ჩანს ჩვენ­თვის და­უდ­გე­ნელ ნი­უ­ან­სთან გვაქვს საქ­მე, ერ­თი რამ კი უეჭ­ვე­ლია – სა­უბ­ა­რი ნამ­დვი­ლად ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბა­ზეა). გარ­და ამ­ი­­სა ჩანს, რომ პირ­ველ­მა ამ­ის შე­სა­ხებ გა­ზეთ­მა “The Evening Star”-მა და “Deseret Evening News”-მა 1 იან­ვარს და­წე­რეს, იგ­ი­ვე ცნო­ბა კი სხვა გა­ზე­თებ­ში 8 იან­ვარს და 27 იან­ვარ­საც ქვეყნ­დე­ბა. სა­ერ­თო ჯამ­ში კი ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბის შე­სა­ხელ ამ­ერ­იკ­ულ პრე­სა­ში პე­რი­ოდ­ულ­ად იწ­ერ­ებ­ო­და. ჩვენ ხელთ გვაქვს 20-მდე სა­გა­ზე­თო სტა­ტია, რო­მე­ლიც ჩვენ შეგ­ვიძ­ლია 3 ნა­წი­ლად გავ­ყოთ: I ნა­წი­ლი – 1907 წლის ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბის მოკ­ლე ცნო­ბას წარ­მო­ად­გენს; II – ეს არ­ის ცნო­ბე­ბი 1909 წელს ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბა­ში ეჭ­ვმი­ტა­ნილ­თა ლიკ­ვი­და­ცი­ის ცნო­ბა პო­ლი­ცი­ის მხრი­დან; III – იმ­ა­ვე წლის აგ­ვის­ტო-სექ­ტემ­ბრის ნომ­რე­ბი იუწ­ყე­ბი­ან ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბა­ში ეჭ­ვმი­ტა­ნი­ლი 2 პი­რის (ზო­გან მი­თი­თე­ბუ­ლია 3 პი­როვ­ნე­ბა) და­კა­ვე­ბას.

ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბას დი­დი გა­მოხ­მა­ურ­ე­ბა მოჰ­ყვა არ­ამ­არ­ტო რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის მასშ­ტა­ბით, არ­ამ­ედ მას­ზე, რო­გორც ცნო­ბი­ლია, წერ­დნენ ევ­რო­პე­ლე­ბიც და, უფ­რო მე­ტიც, ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბას 1907 წელს იტ­ყო­ბი­ნე­ბა ამ­ერ­იკ­უ­ლი გა­ზე­თე­ბიც, ოღონდ აქ ერთ საინტერესო მოვლენასთან გვაქვს საქმე. ილიას მკვლელობაზე ინფორმაცია ამერიკულ პრესაში დაიბეჭდა მკვლელობამდე ორ თვეზე მეტი ხნით ადრე. მა­გა­ლი­თად, 1907 წლის 29 ივ­ნი­სს “The New York Tribune” გა­მომ­ცემ­ლო­ბა იტ­ყო­ბი­ნე­ბა: „პრინ­ცი ჩა­ვო­ძე მოკ­ლეს თბი­ლის­თან, მი­სი სახ­ლი კი გა­ძარ­ცვულ იქ­ნა“.  ოდ­ნავ ვრცლად თით­ქმის იგ­ი­ვე ცნო­ბას იძ­ლე­ვა იმ­ა­ვე დღის “The Evening Star”-ის ნო­მე­რი: „მძარცვე­ლე­ბი ხუთ­შა­ბათს სა­ღა­მოს შეიჭ­რნენ პრინც ჩა­ვო­ძის რე­ზი­დენ­ცი­ა­ში თბი­ლის­თან, პრინ­ცი მოკ­ლეს სახ­ლი კი გა­ძარ­ცვეს“. ძნელი სათქმელია, ვის მკვლელობას იუწყებოდნენ ამერიკული გაზე­თე­ბი, მაგრამ არ არის გამორიცხული, რომ მოგვიანებით მათ არც გააშუქეს ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძის მკვლელობა, რადგანაც ეგონათ, რომ უფრო ადრინდელ ამბავზე იყო სა­უბა­რი. ყო­ველ შემთხვევაში, ფაქტია, რომ 1909 წელს გამოქვეყნებულ ცნობებში საუბარი ნამდ­ვი­ლად ილიას მკვლელობაზეა.

II სა­ხის ცნო­ბებ­ზე ნა­წი­ლობ­რივ ვი­სა­უბ­რეთ. ეს შე­ეხ­ე­ბა 1909 წლის იან­ვარ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ ცნო­ბებს, რო­მელ­თა მი­ხედ­ვი­თაც თბი­ლის­ში ილ­ი­ას მკვლე­ლო­ბა­ში ეჭ­ვმი­ტა­ნი­ლე­ბი და­იჭ­ირ­ეს.

რაც შე­ეხ­ე­ბა III სა­ხის ცნო­ბებს, ეს­ეც 1909 წლით თა­რიღ­დე­ბა. საკ­მა­ოდ ბევრ გა­ზეთ­ში ამ წლის აგ­ვის­ტოს ბო­ლოს და სექ­ტემ­ბრის და­საწ­ყის­ში გა­მოქ­ვეყნ­და სტა­ტი­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ზო­გა­დო­ებ­ას ამ­ცნო­ბდნენ, რომ „ტიფლისში და­იჭ­ირ­ეს პრინც ჩა­ვო­ძის მკვლე­ლო­ბა­ში ბრალ­დე­ბუ­ლი 12 გლე­ხი“. გარ­და ამ­ი­სა, რა­მ­დე­ნი­მე გა­ზე­თი 12-ის მა­გივ­რად 3 ად­ა­მ­ი­ან­ის და­კა­ვე­ბის შე­სა­ხებ წერ­და.

სა­ერ­თო ჯამ­ში შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ ამ­ერ­იკ­უ­ლი პრე­სის მი­ერ სა­ზო­გა­დო­ებ­ის­თვის მი­წო­დე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია ილ­ია ჭავ­ჭა­ვა­ძის მკვლე­ლო­ბის შე­სა­ხებ წარ­მო­ად­გენ­და ცნო­ბას რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის დე­პუ­ტატ­თა საბ­ჭოს დე­პუ­ტა­ტის მკვლე­ლო­ბის შე­სა­ხებ და იქ სა­უბ­ა­რი სა­ერ­თოდ არ ეხ­ე­ბა ილ­ი­ას ერ­ოვ­ნულ შე­ხე­დუ­ლე­ბებს, ან ილ­ი­ას, რო­გორც მწე­რალს და ა.შ. ასე რომ არ უნ­და ვი­ფიქ­როთ, რომ ამ­ერ­იკ­ელ­ებს ილ­ი­ა­ზე გარ­კვე­უ­ლი წარ­მოდ­გე­ნა ჰქონ­დათ, მით უმ­ეტ­ეს სტა­ტი­ებ­ის უდ­იდ­ე­სი ნა­წი­ლი კო­პი­რე­ბას წარ­მო­ად­გენს ევ­რო­პუ­ლი და რუ­სუ­ლი გა­მო­ცე­მე­ბი­სა.

               პავლე ჯაგუნავა

---